Ο ποταμός Νέστος, «ποτάμι της ζωής» όπως τον ονομάζουν, πηγάζει από τα βουνά Ρίλα της Βουλγαρίας. Έπειτα από ρου 233 χλμ., μέσα από βαθιές κοιλάδες και μεγαλόπρεπους μαιάνδρους, στο τμήμα Σταυρούπολης – Τοξοτών, ξεχύνεται στο Θρακικό Πέλαγος, απέναντι από τη Θάσο.
Περπατώντας τα λιθόστρωτα δρομάκια στα Στενά του Νέστου, παράλληλα με τις γραμμές του τρένου, ο επισκέπτης ζει μοναδικές στιγμές γαλήνης και ξεγνοιασιάς θαυμάζοντας το σπάνιας ομορφιάς φυσικό περιβάλλον. Οι φίλοι των σπορ μπορούν να διασχίσουν το ποτάμι με καγιάκ απολαμβάνοντας τη διαδρομή. Τα πολυδαίδαλα βουνά, τα κελαϊδίσματα σπάνιων πτηνών και η μεγαλοπρεπής βλάστηση αποτελούν κύρια στοιχεία του πανέμορφου τοπίου.
Το μεγάλο δάσος
Κατηφορίζοντας ο ποταμός προς τη θάλασσα συναντά ό,τι απέμεινε από το θρυλικό Κοτζά Ορμάν (μεγάλο δάσος), όπως το ονόμαζαν οι Τούρκοι και το οποίο φύλαγαν σαν ιερό για την προστασία που τους παρείχε από τις πλημμύρες. Κατά το παρελθόν ήταν ιδιαίτερα εκτεταμένο και αποτελούσε ένα από τα μεγαλύτερα παραποτάμια δάση των Βαλκανίων. Άρχιζε από τον οικισμό Τοξότες και έφτανε μέχρι τη θάλασσα, σχηματίζοντας μια σχεδόν αδιαπέραστη δασική έκταση. Τη δεκαετία του ’50 το μεγαλύτερο τμήμα του αποψιλώθηκε, με αποτέλεσμα να εκτείνεται πλέον σε μια έκταση μόλις 4.500 στρεμμάτων. Σήμερα ένα τμήμα του βρίσκεται υπό καθεστώς προστασίας.
Το δάσος συνίσταται από υγρόφιλα δέντρα όπως λεύκες, ιτιές, πλατάνια και σκλήθρα αλλά και από δρυς, φτελιές, φράξινους και γαύρους. Παλαιότερα έβρισκαν εδώ καταφύγιο πολλά σπάνια και σημαντικά θηλαστικά όπως αρκούδες, λύγκες, ζαρκάδια και ελάφια, ενώ ακόμη και σήμερα συναντώνται λύκοι, τσακάλια, αλεπούδες, αγριογούρουνα, νυφίτσες, κουνάβια και βίδρες. Σημαντική είναι επίσης, η ορνιθοπανίδα της περιοχής, ενώ φωλιάζει ένα ζευγάρι θαλασσαετών.
Η οικολογική αξία του δάσους έγκειται μεταξύ άλλων, στο ότι προστατεύει τις όχθες από τη διάβρωση και επιβραδύνει τη ροή του ποταμού, επιτρέποντας στο νερό να εισέλθει στο έδαφος, εμπλουτίζοντας τους υπόγειους υδροφόρους ορίζοντες.
Το Δέλτα του Νέστου
Το Δέλτα του Νέστου είναι από τους πιο σημαντικούς υγροτόπους της χώρας αλλά και της Ευρώπης, λόγω έκτασης και ποικιλίας των βιοτόπων του. Είναι ενταγμένο στον Κατάλογο Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας σύμφωνα με στην Σύμβαση Ramsar, ανήκει στο δίκτυο Natura 2000 καθώς και στις Περιοχές Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Δέλτα Νέστου βρίσκεται στα νότια σύνορα των νομών Ξάνθης και Καβάλας. Η αρχή του τοποθετείται στην έξοδο του ποταμού από τον ορεινό όγκο, στους Τοξότες και απλώνεται προς τα νότια, καταλαμβάνοντας μία αρκετά μεγάλη έκταση από τη Νέα Καρβάλη μέχρι τα Άβδηρα με μήκος ακτογραμμής περίπου 50 χιλιομέτρων και έχει συνολική έκταση 550.000 στρ., από τα οποία τα 80.000 είναι σε φυσική κατάσταση ενώ τα υπόλοιπα είναι καλλιεργήσιμα.
Η περιοχή του Δέλτα συνίσταται από ένα σύνολο διαφορετικών βιοτόπων, όπως λιμνοθάλασσες, αλμυρόβαλτοι, καλαμιώνες, αμμοθίνες και το παραποτάμιο δάσος Κοτζά Ορμάν. Συγκεκριμένα, δυτικά των εκβολών του ποταμού και κατά μήκος της ακτής που βρέχεται από τον κόλπο της Καβάλας, εκτείνονται οι λεγόμενες λιμνοθάλασσες της Κεραμωτής. Κοντά στη Χρυσούπολη σχηματίζονται έλη γλυκού νερού με καλαμιώνες και άλλα υδρόβια φυτά. Στην περιοχή βρίσκεται και η ονομαστή Γαλάζια Λίμνη. Επιπλέον, κοντά στη θάλασσα έχουν δημιουργηθεί αμμοθίνες, μήκους περίπου 50 χλμ. και πλάτους σε ορισμένες περιπτώσεις μεγαλύτερου από 1,5 χλμ., οι οποίες συγκροτούν ένα από τα μεγαλύτερα συστήματα αμμοθινών της χώρας μας.
Λόγω της μεγάλης ποικιλίας των βιοτόπων που σχηματίζονται στο δέλτα του Νέστου, παρατηρείται και σημαντική ποικιλία φυτών, πολλά από τα οποία είναι ενδημικά. Εξίσου πλούσια είναι και η πανίδα της περιοχής ενώ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ορνιθοπανίδα, η οποία αριθμεί περισσότερα από 300 είδη.
Τα Τέμπη του Νέστου
Η φύση σ’ αυτά τα μέρη είναι επιβλητική και ξεκουράζει τον επισκέπτη από την πρώτη στιγμή που θα βρεθεί εκεί και θα αντικρύσει τους απόκρημνους βράχους να βυθίζονται απότομα μέσα στα νερά του ποταμού. Ένα καταπληκτικό στενό μονοπάτι ακολουθεί την πλαγιά του βουνού 20 μέτρα πάνω από το ποτάμι, το οποίο κυλάει ήρεμα. Αυτή τη μαγική εικόνα συμπληρώνει η σιδηροδρομική γραμμή που παρακολουθεί την κοίτη του ποταμού λίγο χαμηλότερα από το μονοπάτι, που σε ορισμένα σημεία χάνεται ανάμεσα στα βράχια. Αυτά είναι τα Τέμπη του Νέστου. Μια κοιλάδα πνιγμένη στη βλάστηση, με το μεγάλο ποτάμι να τη διασχίζει δημιουργώντας μια εξωπραγματική εικόνα ηρεμίας και δέους.
Τα Στενά ή Τέμπη του Νέστου εκτείνονται σε μια διαδρομή 22 χλμ., από τη Σταυρούπολη έως τον οικισμό των Τοξοτών, με συνεχείς μαιάνδρους. Μετά τους Τοξότες, στρέφεται νότια, διασχίζει τις πεδιάδες της Ξάνθης και της Χρυσούπολης αρδεύοντας σημαντικές εκτάσεις και καταλήγει στη θάλασσα, σχηματίζοντας ένα εκτεταμένο και εντυπωσιακό Δέλτα.
Η περιοχή, πέρα από την σπάνια φυσική ομορφιά έχει και μεγάλη οικολογική αξία, η οποία έχει χαρακτηριστεί Αισθητικό Δάσος και περιλαμβάνεται στο ευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων περιορών Natura 2000, καθώς και στις Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας. Η βλάστηση είναι πλούσια και περιλαμβάνει αρκετά υδρόφιλα είδη δέντρων. Συναντώνται επίσης σπάνια αγριολούλουδα ενώ στην περιοχή διαβιούν αρκετά αρπακτικά, διάφορα είδη πάπιας και αρκετά είδη ψαριών.